Олисати Мухарбек 

Раги æма раги адтæнцæ æма цардæнцæ авд æнсувæри ма еу хуæрæ. Æнсувæртæ цардæнцæ гъæздуг, сæхе хъиамæтæй. Адæми уарзтонцæ, уæдта син сæхе дæр уарзтонцæ. 

Æу бон рæстæг æхе рæсугъд æрбавдиста, куд фæззæгъунцæ, хуасдзауи аккаг. Сæумон мæргъти зартæ лæгбæл базуртæ сагътонцæ. Æнсувæртæ сæхе радзалан кодтонцæ æма сæумæй изæрмæ хуасæ фæккарстонцæ, цæвæг дæр куддæр æхсидзгон зæлланг кодта. Изæрæй фæлладæй сæхемæ ранæхстæр æнцæ. Хор, æ фæстаг тунтæ æрбамбурдтæ кæнгæй, æхе æруагъта Уазай хонхи1 фæсбилæмæ. Кæцæй фæззиндтæй, фал сæ разæй, игуæрдæни, еу узун фæлледзæг æй. Хестæр кæстæрмæ дзоруй: 

– Ма рауадзæ, далæ узун фæттæхуй. 

Кæстæр æ фæллад феронх æй, карст игуæрдæни æй уайтагъд райахæста. Æ курæти2 æй арæхсгай батухта æма æй сæхемæ æрхаста. Сæ еунæг хуæрæ ибæл фур цийнæй байрæзтæй, уорс фæлмæн бæзти ин бунат ракодта. Еу рæстæги æнахурæй хуæрун дæр неци кумдта. Цæйбæрцæ рацудайдæ, уæдта хуæри хæццæ фæллимæн æнцæ. Кæрæдземæй нæбал цох кодтонцæ. Æвæдзи, æностæй ардæмæ дæр сирд æма адæймаг уотæ некæд ислимæн æнцæ. Кæрæдзей æвзаг лæдæрун байдæдтонцæ. 

Цæйбæрцæ рацудайдæ рæстæг, уæдта æнсувæрти Уотармæ хуасæ кæрдунмæ цæун гъудæй къуæреи балци. Хестæр загъта: 

– Кизги кæд фæндуй, уæд æй рахонетæ, е ба æрдзи дзæбæхдзийнадæ фæууина, уæдта хуæруйнаг кæнунмæ дæр фæккæсдзæнæй. 

Кæстæр æнсувæр хуæрæн балæдæрун кодта фæндæ. Силгоймаг цæмæдесæй еу рæстæг басабур æй, уæдта узунмæ дзоруй: 

– Ду æрдзæ хуарз зонис æма дæу ба куд фæндуй, Синдзрагъ? (Уотæ хонидæ узуни). 

– Æз уæхæн æрдзи райгурдтæн, уæдта исирæзтæн, фал ду дæр ку фæууинисæ, уæдта хуæздæр уайдæ, æрдзи рæсугъддзийнадæ балæдæрисæ... 

– Арази, – загъта хуæрæ æнсувæрæн. 

Бийнонтæ уотари æрфусун кодтонцæ. Æнсувæртæ сæ хуаси гъуддаг кодтонцæ. Хуæрæ фæккæсидæ хуæруйнаг кæнунмæ, уæдта узуни хæццæ гъæди пихсбунти зилдæнцæ, сæхе æрдзи рæсугъддзийнадæй рæвдудтонцæ. Кизгæ æрбадтæй еу бунгардбæл, ниууолæфидæ æ реуидзаг, уæдта загъта: 

– Ех, ци рæсугъд, аллихузон æвзæгутæй зарунцæ мæргътæ. Уæд бæлæсти сифтæ ци зæрдесгæ сур-сур кæнунцæ. Уæд и дони гъæр ба син ци рæсугъд фæрсаг кæнуй. Æвæдзи, гъæди ка некæд адтæй, е дæр æ цардæй боз æй. 

Кизгæ æхе бахатта е 'мбалмæ æма, арф ниууолæфгæй, загъта: 

– Синдзрагъ, ку рамæлон, уæд мæ ами байвæрун кæндзæнæ. 

– Мадта æз ба, дæумæ гæсгæ, цæмæн фæттухсун мæ райгурæн бæстæбæл, – загъта узун. 

Еу изæр æнсувæртæ циргъесæни кувдæн3 косарт ракодтонцæ. Дон син нæ рахъæрттæй, уотари куд фæууй, уотæ, æма хестæр дзоруй: 

– Кизгæ! Ма рауадзæ, дууæ къæстæни4 дон исдавæ сауæдонæй. 

Силгоймаг æнæзийнадæй къæстæнтæ раскъафта æма фæууайуй, узун дæр кæми райзадайдæ. Мæйдар æхсæви дондзау æ развæндаг туххæй æвзурста. Узун разæй, цъис-цъисгæнгæй, къахнадбæл цудæй, уотемæй сауæдони цори балæудтæнцæ. Къæстæнтæ райдзаг кодтонцæ, фæйнæ сатæг дони раниуазтонцæ æма – фæстæмæ. Цæйбæрцæ исцудайуонцæ, уæдта надбæл узун арс исуидта, е 'мбали къах æ къахæй рахафта, фал æй кизгæ кæми лæдæрдтæй. Уæдмæ сæмæ арс æрхъæрттæй, ниббог-богъ кодта æма кизгæмæ æхе æрбатардта. Æ дууæ цæсти зингау ферттивтонцæ. Кизгæ дæнттæ фæггæлста, æ гъæлæсидзаг нигъгъæр кодта, арсæрдæмæ фæддаргъ кодта æ цæнгтæ, æхе гъæуай кæнунмæ. Узун фæццурд æй, е 'мбали усхъæмæ исгæпп кодта, цонгбæл бауадæй. Арс силгоймаги къохтæмæ æ гъæлæс ку фæххæлеу кодта, уæдта æхе сирди гъæлæсмæ багæлста тумбулæй. Арсæй уотæ, адæймаги къохтæ мæ гъæлæси 'нцæ, зæгъгæ, сæ зæрдиуаг æлхъивд фæккодта, фал, дæ фудгол уотæ, синдзитæ æвзаг æма комикъолти исфардæг æнцæ. Æ сæр ибæл разилдæи. Æ гъæлæс рахæлеу кæнæн ин нæбал адтæй, рагæлдзун дæр æ арми нæбал æфтудæй. Арси богъ-богъ æма кизги цъæхахстæй бæстæ азæлдæй. Æнсувæртæ сæ хъæриймæгти хæццæ рафæдес æнцæ, уони разæй ахур куйтæ. Фæдесонтæ тæрсуни гæрæхтæ ку фæккодтонцæ, уæд ма дондзау еунæг гъæр бафæразта æма, фæснадмæ, кæрдæгути æхсæнмæ рахаудтæй, æ бон дзорун нæбал адтæй. Арс æ медбунат кинзелæ кодта богъ-богъгæнгæй. Куйтæ уайтагъд арсбæл сæхе рандзарстонцæ. Арс куйтæмæ фæллæбора, зæгъгæ, уæд узун гъæлæсæй æрхаудтæй æма е 'мбали æрдæмæ ниццавта. Æнсувæртæ уайтагъд куйти фæрци арси бæргæ æрмардтонцæ, фал сæ хуæри мæйдари хæмпæли нæ ерунцæ. Æрæгиау узуни цъис-цъис æригъустонцæ æма еци æрдæмæ фæцæнцæ. Сæ хуæри æнæзмæлгæй узуни хæццæ раирдтонцæ. Хестæр æнсувæр гъæрæй никкудтæй æма загъта: 

– О! Нæ еунæг зæрдифиу, нæхуæдтæ дæ ку рамардтан. 

Æ уæргутæ æрхуаста æма æнсувæртæ зæрдибунæй никкудтæнцæ. 

Ци ма рацудайдæ, уæдта хуæрæ фезмалдæй. Æнсувæртæй еу дон æрбадавта, æ хъури ин дон рауадзæн, зæгъгæ, фал – кæми... Æ цæсгом ин æрæхснадтонцæ æма æй еу курæтбæл æривардтонцæ. Узун æ фарсмæ æнгон исбадтæй æма ин æ ростæ стардта, æ цæстисугтæ æгъзалгæй. Ци ма гæнæн адтæй – æнсувæртæ сæ уарзон хуæри еци æрдæгмардæй уосонгæмæ исхастонцæ. 

Силгоймаг сæумæмæ æхе æрлæдæрдтæй æма дзорун райдæдта. Балæдæрун кодта, узун æй куд фæййервæзун кодта, уой. Æнсувæртæ фур цийнæй сирди ранихъæрунмæ рагъавтонцæ. Хестæр æ фæндон бахаста: 

– Аци бон, хор лæфинттæ ку кала, уæддæр нæ косæн. Æдосæ нæ кувд фæххæлхъой æй. Равгæрдетæ ма узуни номбæл дæр еу далис æма изæрмæ ковгæ, ниуазгæ, заргæ. 

Кæстæртæ фæндæ уайтагъд банхæст кодтонцæ. Æнсувæрти зар æма гъесин фæндури цагъдæй гъæдæ фæрсаг кодта. Цийни гъæр кæмтгæ кæрæдземæ лæвардтонцæ. Изæрæй хестæр æ фæндон загъта: 

– Абонæй фæстæмæ узун нимайдзинан бийнойнагбæл. 

Уæдæй фæстæмæ Синдзрагъ æма кизгæ хуæргæ дæр еу едугæй кодтонцæ. Хуæрæ еу едугидзаг узуни гъæлæси равгæнидæ, инней ба – æхе гъæлæси. Хусгæ дæр еу хуссæни кодтонцæ. Бийнонтæн гъазæн гъолæ иссæй. 

Цудæнцæ рæстæгутæ дзæбæхæй, игъæлдзæгæй. Æнсувæртæн сæ фулдæремæн бийнонтæ иссæй. Еу бон кæми адтæй, уоми уотари еу сувæллон еунæгæй райзадæй авдæни бастæй, æ мадæ синхонтæмæ рауадæй. Уосонгæбæл зæрбатгутæ хъес-хъес гæнгæ зилдæнцæ. Еу зæрбатуг фæрсмæ ратæхидæ æма къуари хæццæ æрбатæхидæ, уотемæй байдзаг æй зæрбатугæй уосонги фалдзос. Еуетæ си уосонгæмæ дæр батæхиуонцæ, уæдта ратæхиуонцæ. Цубур дзубандиæй, сæ цъес-цъес æма базурти гъæрæй бæстæ сæ сæрбæл исистонцæ. Еу хелагæ сувæллонмæ фæллæсуй сабургай. Зæрбатгутæй ибæл еуетæ сæ базуртæй фембæлиуонцæ æма уонæмæ дæр фæллæборидæ, æма ин размæ неци æнтæстæй, – зæрбатгутæ æй хъор кодтонцæ. 

Уæдмæ æй Синдзрагъ æристæфтæй, æхе имæ баласта. Æ тæккæ астæуи ин æ дæндæгутæ фæссагъта æма æхе æрбатумбул кодта. Хелагæ æй æ къембурæй еу дууæ цæфи бæргæ никкодта, фал æ къембурти тог фелвæстæй. Сувæллони мадæ ци расабур адтайдæ синхонтæмæ, уæдта фездахтæй æ уосонгæмæ. Ку æрбахæстæг æй, уæд фæууидта зæрбатгути фæдесон змæлд æма расагъæс кодта, – æвæдзи, фалдзос тикис уинунцæ æма сæ бæдæлттæн тæрсунцæ, зæгъгæ. Уосонги дуарæй ку бакастæй, уæд фæууидта, агъазиау хелагæ сувæллони цори æ сæр куд рателæ-бателæ кодта, уой. Силгоймаг æ бæдоли тасæй, æхе фæббæгъатæр кодта æма фæдесгæнгæ синхонти тургъи бавзурстæй. Синхонтæ æмбурдæй ракалдæнцæ, æ фарсмæ ратумугъ æнцæ, фал силгоймаг гъæр кæнуй: тагъд-тагъд, – æндæр æ арми нецибал æфтудæй. Рæгиау мади арми бафтудæй, мæ бæдоли хелагæ бахуардта, зæгъгæ, æма уæлгоммæ рахаудтæй. Лæг æ хъæрæймаги хæццæ фæттæхуй уосонгæмæ. Силгоймæгтæ фæдесонæн дон дарæг иссæнцæ. Лæг уайтагъд уосонги дуарæй топп бадардта, фал æй æруагъта. Узун хелаги дууæ æмбеси ракодта æма ма ин æ раззаг æрдæги мæкъустæг куд æууилдта, уотемæй æй баййафта. Лæг хелаги æрдгутæ тургъи бæхбæттæнбæл æрауигъта; фæдесмæ æгас синх дæр рамбурд æнцæ. Æрæгиау мадæ дæр адæми хæццæ тургъæмæ æрбацудæй. Гъуддæггæ ку æрлæдæрдтæй, уæд узуни æ гъæбеси райста æма æй æ хъури никкодта, синдзитæ дæр æй нæбал хъор кодтонцæ. Æ хелаги тогæйдзаг билтæ ин æхе ростæбæл ниссæрфта. 

Уæдæй фæстæмæ æнсувæртæ алли анз дæр косарт кодтонцæ æма узуни ном ирдтонцæ. Еугурæй дæр кувди бадгутæ ард бахуæриуонцæ, – узуни куд некæдбал неке рамара, зæгъгæ. 

Узун хæдзари фалдзос ку цæра, уæд маруй миститæ, урутæ, хелæгтæ. Зиан неци хæссуй. Аци сирд барæвдаунæй алке дæр ихæсгин æй.