Æгас цу, Уазæг
Регистраци| Бацæуын
Внимание! При любом использовании материалов сайта, ссылка на www.ossetians.com обязательна!
Ирон Русский English



Проект по истории и культуре Осетии и осетин - iriston.com iudzinad.ru





Rambler's Top100 Индекс цитирования

Кусарт кӕныны уаг ӕмӕ фӕтк
< фæстæмæ  Фиппаинæгтæ (0)      Мыхуыры рауадзын

Ӕрмӕг ист у Айларты Измаилы чыныг «ИРОН ФАРН»- ӕй 

Чи бакӕса уыцы чиныг, уыдон бӕлвырддӕрӕй базондзысты ирон адӕмы царды алы фӕзилӕнтӕ ӕмӕ ӕгъдӕуттӕ. 

 

 

Ирон фӕрнджын хӕдзары уыди бынӕттон куырдадзы конд алыхуызы кӕрдтӕ, ӕмӕ сӕ дардтой цыргъӕй, ифтонгӕй бахъуыды рӕстӕгмӕ. Цыргъаг бынаты дӕр хъӕуы ӕмӕ фӕндагыл дӕр, ӕмӕ нӕлгоймӕгтӕ уӕлгӕс лӕппуйӕ фӕстӕмӕ хастой фарсылдаргӕ фӕлахс кӕрддзӕмджын кӕрдтӕ. Куыстӕгты хуызтӕм комкоммӕ амонгӕйӕ кӕрдтӕп уыди сӕрмагонд нӕмтӕ: галыргӕвдӕн, хуыӕргӕвдӕн, тъӕнгтӕгӕнӕн, ӕрдузӕн, къонайы 

кард, къулгард. Ӕппӕт цыргъӕгтӕн дӕр, хъама ӕмӕ ӕхсаргарды хуызӕн, ирон ӕхсӕнады фарнӕй сӕ нысан амыдта иу уавӕрмӕ — рӕстаудӕны хӕрзудыбӕстӕмӕ кадджынӕй, нымдджынӕй, иугъӕдоны хиуылхӕстӕй. 

Хӕдзары артдзӕсты, тохынайы астӕурӕхысы ӕмӕ ӕртыкъахыг тымбыл фынджы ӕмсӕр лӕууыд Бынатыхицауы номыл сыкъа фистонджын фӕлахс кард, ӕмӕ йӕ дардтой ауыгъдӕй къулыл... 

 

Куыдфӕндыйы митӕй кӕцыфӕнды цыргъагӕй дӕр алыггӕнӕн уыди кусарты сӕр, фӕлӕ ирон фарны уагыл нывондаджы аргӕвдынмӕ хъама райсын кадыл дзурӕг нӕ уыд. Кардӕн цы аргъ кодтой ирон фӕрныг адӕм, уый зыны сӕ мидисджын цыбыр ныхӕстыл: 

 

Кард кӕмӕ и, фыдызгъӕл дӕр уымӕ и. 

Сӕрӕн — худ, ронӕн — кард. 

Ӕнӕкард лӕг — ӕгад. 

Кард ӕмӕ кад иу не сты. 

Карды фидыц — кад. 

Кады фидыцӕн - кард дӕр. 

Тыхфӕлгъуыдӕй кад нӕй, тыхагуырдӕй — кард. 

Кард кӕй хъӕуы, уый йӕ фарсыл дары. 

Кард сыгъдӕгӕй фидауы. 

Рӕстӕгтӕм фӕндаг — карды комыл. 

Ӕнӕсӕрст кард — згӕгӕнаг. 

Кард лӕджы кадыл дзуры, фӕлӕ ӕнарӕхст къухты у сӕр ӕгадгӕнӕн. 

Цины боны кусартӕн дӕр — сыгъдӕг цыргъ кард, зианы боны кусартӕн дӕр... 

 

Фиппаинаг. Нӕ алыварсы цӕрӕг адӕмтӕ дӕр дардтой фос, кодтой кусарт, фыхтой фыдызгъӕл алыхуызты. Кусарт куыд кӕнынц, уымӕ бирӕ хӕттыты бакастӕн, ӕмӕ сын ирон адӕмы кусарты кондимӕ абарӕн ницӕмӕй ис суанг чырыстон динылхӕцӕг 

ӕзнӕмтӕн дӕр. Уыцы уавӕрӕн бирӕ аххосӕгтӕ ӕмӕ ӕфсӕнттӕ уыди рагзамантӕй фӕстӕмӕ, фӕлӕ сыл нӕ дзурдзыстӕм: алкӕмӕн дӕр йе 'гъдау — йӕ цӕсгом, ӕмӕ ӕгъдауыл дзургӕйӕ ирон адӕмы кусарты кондӕн ӕмбал нӕ уыди рагӕй ӕрӕгмӕ.  

 

Хуыцауы сыгьдӕг дины — уырнынады кӕнонтӕ, Ӕрфӕны фӕдау, ирдӕй зыиынц ирон адӕмы кусарты кондыл ӕппӕты разӕй, стӕй фынгӕвӕрды фӕткыл, ӕмӕ сӕм бӕстон ӕркӕсӕм, кӕддӕра цӕуыл дзурӕг уыдысты. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, абоны ирӕттӕй ма кӕд кӕмтты цӕргӕйӕ иугай лӕгтӕ зонынц кусарт кӕнын сӕ фыдӕлты раст уагыл, ӕндӕр фылдӕр адӕм карк рӕстмӕ аргӕвдын дӕр нал зонынц, ӕмӕ уыдонӕн фыдӕлты фӕткыл кусарт кӕныны дӕсныйад амонын у сыхырнайӕ дон исӕгау ӕмӕ хӕссӕгау... 

 

Хъӕубӕсты — нӕ, фӕлӕ алы ирон лӕгджын хӕдзары дӕр уыди дӕсны кусартгӕнджытӕ куыдхистӕрӕй, ӕмӕ сӕ арӕхстыл ахуыр кодтой кӕстӕрты иугъӕдоны цӕстуарзонӕй, хӕрзаудӕнӕй. Алы хӕдзары дӕр уыди сӕрмагондӕй кусартгӕнӕн дӕргъӕццон фӕлахс фынгтӕ цыппӕргай къӕхтыл лыстӕг фос ӕргӕвдынӕн. Ставд стурфосы ӕргӕвстой зымӕг зӕхбыи цӕрӕнты фӕйнӕджытыл кӕнӕ хъӕмпыл, сӕрд та нӕудзар кӕрты кӕнӕ уынджы. Кувӕндӕтты ӕмӕ дзуӕртты бынты ӕвӕрдтой гӕзӕмӕ бӕрзонддӕрӕй даргъ къӕйдуртӕ кусарт кӕнынӕн. Кусарт акӕныны размӕ цӕттӕ уыдысты дон ӕмӕ цӕхх, цыргъаг ӕмӕ сыгъдӕггӕнӕн дзаумӕттӕ, туггарз ӕмӕ къухтӕмӕрзӕн, ӕртдзых ӕмӕ акувынӕн — нозт, къӕбӕр. Алцыппӕт дӕр — фӕткыл куыд цины, афтӕ зианы номыл дӕр ӕнӕ уӕлдай тыхст ныхӕстӕй, ракӕ бакӕйӕ... 

 

Цины боны кусӕрттагӕн аргӕвдыны размӕ сдӕрын кодтой цӕхх, арыдтой судзгӕ ӕхсидавӕй галиуварсы хъуынтӕ уӕнмӕ хӕ стӕг, стӕй кувӕг хистӕр рахизварсӕй хурыскӕсӕнырдӕм лӕугӕйӕ гомсӕрӕй ардта Хуыцауы ном цины уагыл, ӕмӕ кувӕггагӕй ахуы стой кӕстӕртӕ. Зианы бон та кувӕг лӕууыд кусарты галиуварс ӕмӕ 

йӕ Хуыцауы ном аргӕйӕ ӕнӕ уӕлдай митӕй хӕлар кодта мардӕн. 

 

Марды кувӕггагӕй ахуыстой дыууӕ кӕстӕры. Дыууӕ хуызы кусарты дӕр ӕргӕвстой галиу фӕрстыл фӕлдӕхтӕй хурыскӕсӕнырдӕм. Лыстӕг фосы къӕхтыл хӕцыдысты ӕнӕ бастӕй дыууӕ кӕстӕры фынгӕн галиуварсӕй лӕугӕйӕ. Стурвосы къӕхтӕ дзуарӕвӕрдӕй 

бастой фидар бӕндӕнӕй ӕмӕ сыл хӕцыдысты кӕстӕртӕ. Хъыджы боны кусӕрттагӕн кувгӕйӕ ардтой Хуыцауы ӕмӕ мӕрдты Барастыры нӕмттӕ, фӕдзӕхстой сыл марды нуазӕнӕй хӕлар кӕнгӕйӕ. Цины боны кусӕрттагӕн кувгӕйӕ ардтой Хуыцау ӕмӕ зӕдты нӕмттӕ райгондӕй. 

 

Кусартгӕнӕгӕн къӕхтыл хӕцджытимӕ хъуыди туггарз бадарӕг дӕр, ӕмӕ лӕмбынӕг касти ӕргӕвдӕджы архайдмӕ, кусарты тугӕй зӕхмӕ куыннӕ калдаид, афтӕ. Нӕфӕтчиагыл нымадтой кусарты туг зӕхмӕ куыдфӕндыйӕ пырхытӕй калын. Кӕнӕ йын аргӕвдыны размӕ зӕххы дзыхъ къахтой, науӕд та йӕ туггарзы ӕмбӕрзтӕй дардтой кусарты фӕуынмӕ, стӕй йӕ цӕугӕдоны сыгьдӕгдӕрӕн, барстдӕрӕн калдтой. 

 

Иугӕр ӕргӕвдӕг кусӕрттаджы сӕрыл галиу къухӕй фидар ӕрхӕцыд фӕрсылӕй, рахисӕй кард хурхыл ӕруагъта, уӕд кусартгӕн джытӕн дзурын нал фӕтчыд, ӕнӕ уӕлдай сыбырттӕй архайдтой, цалынмӕ сӕ хистӕр кусарты сӕр артмӕ бадардтаид ӕргӕвдыныр- 

дӕм, барст фӕу, зӕгъгӕ, уӕдмӕ. 

 

Кусартӕн йӕ аргӕвдыны фӕтк сӕххӕст ӕгъдауыл, уӕд ӕй уӕлгоммӕ ӕвӕрдтой ӕмӕ кусартгӕнӕг цины нывондӕн лыг кодта фыццаг рахис къӕхтӕ, зианы фосӕн та — галиу, стӕй царм бастигъынӕн уыди сӕрмагонд уаг хӕрзӕхсад къухтӕй. Лыстӕг фосы цӕрмттӕ стыгътой фылдӕр къухӕй, стуртӕ зындӕр стигъӕн уыдысты ӕмӕ сын фылдӕр арӕхстимӕ хъуыди цыргъдӕр кӕрдтӕ... 

 

Кусарты царм ӕнӕ уӕлдай фыдтӕ.ӕмӕ лыгтӕй бӕстон бастыгътой, уӕд бӕрӕг сыгъдӕгдӕрӕй фыдызгъӕл йӕхи равдисы, ӕмӕ йӕ дарддӕры бафснайдӕн фылдӕр сты кусартгӕнджыты лӕггӕдтӕ. 

 

Къубалӕй къадоилы, дымӕджы онг гуыбыны цъар раст лыг ӕрцыд, хуылфы тӕнӕгцъар фиу ӕнӕ карды лыгтӕй сыгьдӕг тӕбӕгъмӕ систой, риуыгънӕг раст ралыг кодтой ӕмӕ йӕ сиахсы номыл цӕрӕнхӕдзары астӕуккаг цӕджындзыл баныхӕстой, уӕд хуылфы дзаумӕттӕ дыууӕ дихӕй сисынӕн — уӕлдай хъусдард: иуӕй, раззаг хуылфы 

дзаумӕттӕ сты къубалӕй бӕстон фӕхицӕнгӕнинаг, ӕмӕ ласӕггаджы хъӕуы дывӕрсыг къӕрттӕй ӕздухын ӕлхынцъгӕнӕгау, иннӕмӕй, игӕры мастыдзӕкъул — ӕппаринаг.  

 

Хуылфыдзаумӕттыл куыдфӕндыйӕ архайгӕйӕ ласӕггаг раст ӕлхынцъ не 'рцыди рагацау, уӕд уӕцъӕфы удӕст холлӕгтӕ цыхцырӕй кӕлӕгау кусарты фыдызгъӕл сахордзысты, ӕмӕ — ӕнадгӕнӕнтӕ. Масты дзӕкъул куы фӕкъӕртт уа кардӕй лытгӕнгӕйӕ, уӕддӕр — масты хос. Уыйадыл фыццаджыдӕр цыргъ кардӕй лыг кодтой кусарты риуыгуыдыр, уагътой дыууӕ фарсы фӕрсчыты, стӕй бастӕй-ӕлхынцъӕй ластой ласӕггаджы ӕмӕ хуылфыдзаумӕтты дыууӕ дихӕй истой фӕйнӕ гарзмӕ. Дыууӕ хуызы хуылфыдзаумӕттӕ исгӕйӕ хынцыдтой астӕуы саунагъ-хӕлур ӕмӕ йын уӕгъд кодтой йӕ кӕрӕтты кардӕй.  

 

Хӕрзхаст кусарты фӕрстыл вӕййы сӕрмагонд фиутӕ, ӕмӕ сӕ уыргтимӕ истой хибар тӕбӕгъмӕ. Раззаг хуылфыдзаумӕтты сыгъдӕг донӕй ӕхсадтой, лыг кодтой зӕрдӕйы хъустӕ ӕмӕ сӕ фиутимӕ ӕвӕрдтой хибарӕй, стӕй — кусарты уӕнгтӕ конд цыдысты бӕрӕг нӕмттимӕ, ӕмӕ сӕм алчи ӕмхуызон нӕ арӕхст фосыкуыстгӕнджытӕй дӕр. 

Стыр нымадӕй кусартӕн ис сӕр ӕмӕ бӕрзӕй, къӕхтӕ ӕмӕ зӕнгтӕ, рагъы ӕмӕ астӕуыстӕг къӕдзилы онг, цынпар къабазы, хуылфыдзаумӕттӕ, царм. Цармыл уал цӕхх луарӕнтимӕ айзӕрстам ӕмхуызон ӕмӕ йӕ айтындзыны размӕ тымбылтыхтӕй фӕсвӕд ӕрӕвӕрдтам, фӕлӕ иннӕ фыдызгъӕл у ирон ӕгъдауыл уӕнгтӕ кӕнинаг ӕнӕ уӕлдай сонт лыгтӕ ӕмӕ пырхытӕй.  

Кусартгӕнӕгӕн кард цыргъӕй коммӕ куынӕ кӕса, уӕд ӕнарӕхстӕй ӕстджытыл къуымых кӕны, уӕнгты ысуадзӕнтӕ агургӕйӕ. Ӕмбисондӕн баз зад кусартгӕнӕг сиахсы фӕлыгъд. Бӕрӕгбоны ӕгъдау ӕй ӕрцахста каисты хӕдзары, ӕмӕ уӕнгтӕ кӕнгӕйӕ базыджы ысуадзӕн нал ардта, гъемӕ, зӕгъы, фырӕфсӕрмӕй фӕлыгъд.  

 

Кусартгӕнӕджы арӕхстыл дзӕвгар ныхӕстӕ баззад фыдӕлтӕй, ӕмӕ ӕмхуызонӕй амонынц бӕрнонӕй Хуыцауы динылхӕцӕг адӕмы дӕсныйадмӕ, фӕлтӕрддзинадмӕ. Гал, зӕгъы, бастыгъдӕуыд нывондаджы уагыл, ӕмӕ кард йӕ дымӕджы алгъыл асаст. Алы куыстӕн дӕр хъӕуы ирон ӕгъдауы нымдӕй рӕстмӕ райдайӕн ӕмӕ ӕхсызгоны кӕрон. 

Цалдӕр фӕлтӕрӕн армӕй куынӕ бавналай кусарты уӕнгтӕ кӕнынмӕ, уӕд дзургӕйӕ амонгӕйӕ зын бахъуыды кӕнӕн у фыдӕлты дӕсныйад, ӕмӕ цыбыр ныхасмӕ лӕмбынӕг байхъусӕм. Кувинаджы номыл кусарты уӕнгтӕй ӕнӕхъӕнӕй уагьтой сӕр ӕмӕ бӕрзӕй, уӕнтӕ ӕмӕ сгуытӕ, базыгтӕ ӕмӕ фысты фӕхсынтӕ. Иннӕ фыдызгъӕлы кодтой дихтӕ хайгай, ӕмӕ сын ис нӕмттӕ, сӕрӕй къӕдзилы онг. 

 

Сӕры хӕйттӕ: тӕрных, сӕрыкъуыдыр, ӕфсӕрыкъӕдз дзуака, дыууӕ хъусы, дыууӕ цӕсты, ӕвзаг, магъз. 

Нагьы ӕмӕ астӕуыстӕджы хӕйттӕ: бӕрзӕй, мӕкъуыр, ӕфцӕг, рагъыстӕг, чъылдымыстӕг, къӕдзил (стурӕн), дымӕг-фӕхсын (фысӕн), къӕдзилы алгъ. 

 

Ӕвдасӕрмтты хӕйттӕ. Раззаг ӕгъдтӕ фӕрстимӕ уыдысты иумӕ дыууӕ ӕвдасармы — рахис ӕмӕ галиу. Уыдон дихгонд цыдысты ӕмхуызон уӕнгтыл: фӕрстӕ, уӕнтӕ, мӕкъуыстӕгтӕ, базыг тӕ. Фӕрсты фыхтой ӕртыгай фӕрсчытӕй ӕмбисастӕутыл састӕй, мӕкъуыстӕгты — дыгай дихтӕй, уӕнты — ӕнӕхъӕнтӕй. 

 

Фӕстагырдӕджы дыууӕ хайы. Фӕстаг ӕгъдты уыди ӕмхуызон хӕйттӕ рахис ӕмӕ галиу фарсӕй: сины хай — сины стӕг, ӕсгуы. Ӕсгуыты цины бон фыхтой ӕнӕхъӕнтӕй, зианы бон — дыгай дихтӕй. 

 

Раззаг хуылфыдзаумӕттӕ: хъахъалӕг, ласӕггаг, хурхуадындзтӕ, зӕрдӕ, игӕртӕ, рӕуджытӕ, масты дзӕкъул, хӕлур. 

 

Фӕстаг хуылфыдзаумӕттӕ: уӕцъӕф, зыныхсӕн, ахсӕн, ӕрмӕчъытӕ, фарсылӕвзаг, уыргтӕ, лыстӕг тъӕнгтӕ, мизг, мӕхсдӕттӕ (куыртӕн), гуыбыны фиуыцъар, мисындзӕг, суй. 

 

Кусарты ӕппӕт хӕйттӕ дӕр хӕрзӕхсадӕй сӕ бынӕттӕ ссардтой, уӕд кусартгӕнджытӕ арыдтой сӕр ӕмӕ къӕхтӕ, стӕй хицӕн кодтой сӕрыкъуыдырӕй ӕфсӕрыкъӕдз — дзуака ӕвзагимӕ, ӕмӕ сӕр фыхтой астӕуыл дӕргъмӕфастӕй. Цӕмӕй цуайнаджы фыцгӕйӕ фаст сӕры дзидза, магъз ӕмӕ ныхы царм ӕнӕхъӕнтӕй баззадаиккой, уый тыххӕй йӕ ӕнгом бастой бӕхснӕг ӕндахӕй... 

 

Фиппаинаг. Цалынмӕ бӕрӕгбоны фынгӕвӕрды хӕрзтӕй бадты адӕм ӕгъдауыл скуывтаиккой ӕмӕ сахуыстаиккой, уӕдмӕ дзы 

куыдфӕндыйӕ комдзаг ничи скодтаид нӕдӕр цины, нӕдӕр марды 

бонты фыдӕлты заман. Ныры ирӕттӕм уыцы бындурон ӕгъдау нымады дӕр нал у, афтӕмӕй Хуыцаумӕ кувынц ӕмӕ дзы ӕнӕуагӕй курынц бирӕ хӕрзтӕ, амӕндтӕ... 

 

 



 Фиппаинæгтæ (0)      Мыхуыры рауадзын
 
Зындгонд ирæттæ